Inwestycji efektywność

Inwestycji efektywność, najczęściej utożsamiana z ekonomiczną efektywnością nakładów inwestycyjnych na powiększenie zasobów środków trwałych i obrotowych, które należy ponieść w rozpatrywanych wariantach technicznych poszczególnych inwestycji, mających na celu osiągnięcie określonych zadań społecznych zarówno produkcyjnych, jak i pozaprodukcyjnych (np. ochrony zdrowia, socjalnych, obronnych, ochrony środowiska). E.i. jest też interpretowana jako efektywność sposobów osiągnięcia określonych zadań społecznych, zwłaszcza produkcyjnych będących obiektem wydatkowania nakładów inwestycyjnych. W tym drugim znaczeniu e.i. jest synonimem efektywności sposobów wytwarzania produkcji (sposobów osiągania zadań społecznych). Zależy ona od efektywności wszystkich czynników produkcji, które należy zaangażować, aby otrzymać efekty produkcyjne i pozaprodukcyjne. Czynnikami tymi są: nakłady inwestycyjne, siła robocza, ziemia i zużywane przedmioty pracy. Warianty techniczne (sposoby) osiągnięcia określonych zadań społecznych (produkcyjnych) występują zarówno w skali gałęzi, jak i w konkretnych obiektach inwestycyjnych. Są nimi m. in. różne substytuty produkcji, różne wielkości obiektów inwestycyjnych, w których łącznie osiągnie się daną produkcję, różne rodzaje inwestowania (inwestycje nowe, modernizacje) i technologie wytwarzania produkcji. Ekonomiczna efektywność nakładów inwestycyjnych w gospodarce socjalistycznej wyraża ich użyteczność społeczno-gospodarczą jako czynnika zwiększającego produkcyjną siłę pracy (podnoszącego wydajność pracy społecznej) i przez to umożliwiającego zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych i nakładów pracy społecznej, niezbędnych do wykonania określonych zadań produkcyjnych i pozaprodukcyjnych. Miarą społeczno-gospodarczej użyteczności (efektywności) nakładów inwestycyjnych jest jednolita w gospodarce narodowej, społeczna norma efektywności nakładów inwestycyjnych, nosząca też nazwę społecznej stopy Zysku lub społecznej stopy dyskontowej, określana na szczeblu centralnym. Wyznacza ona wymaganą, minimalną wielkość przyrostu zysku w wyniku obniżki kosztów eksploatacyjnych wytworzenia produkcji, którą należy co najmniej osiągnąć, aby efektywnie wydatkować każdą złotówkę nakładów inwestycyjnych, tzn. uzyskać maksymalną obniżkę kosztów eksploatacyjnych w skali gospodarki narodowej. Osiągnięcie tej obniżki stanowi niezbędny warunek wytworzenia w gospodarce narodowej — z punktu widzenia produkcji materialnej — maksymalnego przyrostu wolumenu dochodu narodowego przy danym przyroście zatrudnienia i danej wielkości nakładów inwestycyjnych. Jest to równoznaczne z umożliwieniem wytworzenia produkcji w całej gospodarce narodowej przy najmniejszych nakładach pracy społecznej. Odwrotność społecznej normy efektywności nosi nazwę „granicznego okresu zwrotu” nakładów inwestycyjnych. Często jest on utożsamiany z okresem kalendarzowym, w którym muszą „zwrócić się” poniesione nakłady inwestycyjne przez corocznie osiągane zyski w wyniku obniżenia kosztów eksploatacyjnych. W istocie graniczny okres zwrotu jest graniczną stopą substytucji i wyraża maksymalnie dopuszczalną wielkość nakładów inwestycyjnych, którą opłaca się wydatkować, aby osiągnąć złotówkę rocznego zysku dzięki obniżce kosztów eksploatacyjnych. Poziom społecznej normy efektywności zależy przede wszystkim od wielkości nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej, od planowanego przyrostu zatrudnienia oraz od tempa rozwoju techniki. Jest on odwrotnie proporcjonalny do wielkości nakładów inwestycyjnych i wprost proporcjonalny do wielkości planowanego zatrudnienia i tempa rozwoju techniki. Społeczna norma efektywności służy jako parametr ekonomiczny, który — łącznie z innymi parametrami ekonomicznymi: cenami wytwarzanej produkcji i zużywanych środków produkcji, stawkami płac, stopami amortyzacyjnymi — umożliwia jednostkom gospodarczym dokonanie oceny, czy wszystkie nakłady inwestycyjne, wydatkowane na określoną inwestycję są efektywne z punktu widzenia gospodarki narodowej, tzn. czy umożliwiają wytworzenie produkcji przy najmniejszych nakładach pracy społecznej. Jednostki gospodarcze mogą dokonywać tej oceny na podstawie kryterium zysku netto, wyrażającego wielkość zaoszczędzonych nakładów pracy społecznej, a zwłaszcza obniżki kosztów eksploatacyjnych. Zysk netto można ustalić w dwojaki sposób: 1. przez porównanie faktycznych społecznych nakładów pracy obliczonych w formie indywidualnej ceny, składającej się z kosztów eksploatacji i normatywnej wielkości zysku, określonej przez wielkość wykorzystanych nakładów inwestycyjnych i społeczną normę efektywności, z ceną rocznej produkcji, wyrażającą planowe, społecznie niezbędne nakłady pracy; 2. przez porównanie wielkości zysku, otrzymanej po odjęciu od ceny rocznej produkcji indywidualnych kosztów eksploatacyjnych, z normatywną wielkością zysku (wraz z oprocentowaniem nakładów inwestycyjnych na środki trwałe i obrotowe). Oceny efektywności konkretnych inwestycji można też dokonywać na podstawie kryterium sumy zysków netto, które otrzyma się w poszczególnych latach rozpatrywanego okresu eksploatacji inwestycji, zdyskontowanych na określony moment, najczęściej na początek okresu eksploatacji. Ocenę taką przeprowadza się przy zastosowaniu formuły dyskonta. Zysk netto jako kryterium e.i. w gospodarce socjalistycznej różni się zasadniczo od zysku, stanowiącego kryterium e.i. w gospodarce kapitalistycznej. W ustroju socjalistycznym, w wyniku planowania społecznej normy efektywności, maksymalizacja zysku netto stanowi środek umożliwiający maksymalizację wolumenu dochodu narodowego przy pełnym wykorzystaniu wszystkich czynników produkcji, a zwłaszcza siły roboczej. Natomiast w gospodarce kapitalistycznej maksymalizacja zysku, wyrażającego jedynie prywatno-gospodarczą użyteczność nakładów inwestycyjnych, nie oznacza ani maksymalizacji wolumenu dochodu narodowego, ani pełnego wykorzystania czynników produkcji.