Bilans gospodarki narodowej

Bilans gospodarki narodowej, zestawienie danych liczbowych, charakteryzujące w sposób syntetyczny rezultat działalności gospodarcze] danego kraju; może być sporządzany w różnej formie, np. w postaci Jednej wielkiej tablicy; ponieważ korzystanie z takiej tablicy w praktyce jest bardzo uciążliwe, sporządza się szereg powiązanych ze sobą tablic, z których każda charakteryzuje określony wycinek zagadnienia, lub jedną zbiorczą tablicę syntetyczną, obrazującą wszystkie zasadnicze proporcje, wraz z załącznikami w postaci tablic uzupełniających, które rozwijają w szczegółach dane zawarte w tablicy zbiorczej. B.g.n. może dotyczyć okresu (okresów) ubiegłego (ubiegłych) i wtedy jest bilansem sprawozdawczym lub okresu (okresów) przyszłego (przyszłych); w tym ostatnim przypadku ma charakter bilansu planowego, potrzeba syntetycznego ujęcia procesów gospodarczych Już od dawna nurtowała ekonomistów. W XVIII w. został po raz pierwszy nakreślony przez F. Quesnaya prototyp tablicy ekonomicznej, przedstawiającej ilościowe porównania między działami gospodarki (tablica ekonomiczna Quesnaya). Teoretyczne założenia naukowej analizy podstawowych proporcji w gospodarce narodowej i warunków reprodukcji opracował K. Marks. Marksowskie schematy reprodukcji stanowią podstawę wyjściową do najbardziej zwięzłego ujęcia b. g.n.; zawarte w nich kategorie ekonomiczne dotyczą wprawdzie społeczeństwa kapitalistycznego, Jednak koncepcja i metody badania stanowią podstawę metodologiczną badań procesów makroekonomicznych również w społeczeństwie socjalistycznym. Koncepcja b.g.n. zrodziła się w ZSRR i w innych krajach socjalistycznych z prób zastosowania teorii reprodukcji do badania reprodukcji społecznej w warunkach socjalistycznej gospodarki. Uzgodnione, standardowe zasady metodologiczne i schemat b.g.n. krajów wchodzących w skład RWPG opracowane zostały przez Komisję Statystyczną RWPG. System obliczeń stosowanych w krajach RWPG określa się skrótem MPS. Podstawową cechą schematu b.g.n. jest wyraźne rozgraniczenie sfery produkcji materialnej, niematerialnej i indywidualnej konsumpcji; rozgraniczenie to wynika bezpośrednio z przesłanek teoretycznych, rozróżniających pracę produkcyjną i nieprodukcyjną. Produkcja materialna dzieli się na działy: przemysł, rolnictwo, leśnictwo, budownictwo, transport i łączność, handel i zaopatrzenie; ponadto wprowadzony jest podział wg form własności oraz wydziela się produkcję środków produkcji (z dalszym bardziej szczegółowym grupowaniem) i produkcję środków konsumpcji. Instytucje i organizacje sfery nieprodukcyjnej ujęte są również w odpowiednie grupy. Ponadto wydziela się grupę „ludność” lub inaczej „gospodarstwa domowe”, z dalszym podziałem na robotników i pracowników gospodarki uspołecznionej, ludność chłopską oraz pozostałą. Układ tablicy ułatwia analizę — zarówno w okresach sprawozdawczych, jak i planowych — najważniejszych proporcji gospodarczych; z jednej strony bilans charakteryzuje podział produktu globalnego i dochodu narodowego z punktu widzenia Jego składu rzeczowego, tzn. wykorzystanie środków produkcji do produkcji środków produkcji oraz do produkcji środków konsumpcji, jak również podział środków konsumpcji na spożycie indywidualne i zbiorowe; z drugiej strony tablica pozwala na analizę składu wartościowego produktu globalnego, tzn. podaje wielkość pracy uprzedmiotowionej i żywej z dalszym wydzieleniem wynagrodzeń za pracę (produkt dla siebie) oraz funduszu społecznego zaspokojenia potrzeb (produkt dla społeczeństwa). W skład b.g.n. wchodzą dwa podstawowe bilanse: bilans produkcji, spożycia i akumulacji produktu globalnego (bilans rzeczowy) oraz bilans produkcji, podziału, wtórnego podziału i ostatecznego podziału produktu globalnego i dochodu narodowego (bilans finansowy). B. g.n. zawiera wiele tablic uzupełniających, Jak bilanse siły roboczej, bilans przychodów i wydatków ludności, bilans powiązań między działami i gałęziami produkcji materialnej, obrazujący przepływy międzygałęziowe (analiza nakładów i wyników produkcji), oraz tablicę charakteryzującą ogólne spożycie przez ludność dóbr materialnych i usług niematerialnych. W Polsce opracowuje się bilans produktu globalnego w układzie tablic przepływów międzygałęziowych (bilans rzeczowy) oraz bilans wytwarzania 1 podziału (pierwotnego, wtórnego 1 ostatecznego) dochodu narodowego. Ponadto opracowuje się bilanse środków trwałych, siły roboczej oraz bilans przychodów i wydatków ludności. Uzupełniającym opracowaniem ściśle związanym z innymi bilansami Jest bilans pełnego spożycia przez ludność dóbr materialnych i usług niematerialnych. Prowadzone są ponadto prace metodologiczne zmierzające do nowego układu rozwiniętego b.g.n. różniącego się nieco od ogólnie przyjętego schematu systemu MPS. B.g.n. stanowi ważne narzędzie planowania rozwoju gospodarczego. W pracach nad perspektywicznym programem rozwoju gospodarki narodowej wykorzystuje się przede wszystkim zestawienia w ujęciu syntetycznym, bilanse produktu (bilans rzeczowy) i dochodu narodowego oraz bilans siły roboczej i środków trwałych. Ponadto Jako ważne narzędzie uzupełniające stosowane są w tych pracach tablice przepływów międzygałęziowych, które w powiązaniu z bilansami syntetycznymi rozszerzają znacznie możliwości analityczne. B.g.n. daje możliwości skoordynowanego, wielowariantowego programowania zmian podstawowych proporcji ekonomicznych oraz wyznaczania na tym tle ekonomicznie uzasadnionego tempa rozwoju. Również w planowaniu średnio- i krótkookresowym b.g.n. spełnia istotną rolę, będąc podstawą do podejmowania kluczowych decyzji w bieżącej polityce gospodarczej państwa. Ciężar problematyki przeniesiony zostaje na obserwację podstawowych zmian w proporcjach i tempie rozwoju (udział inwestycji w dochodzie narodowym, zmiany kapitałochłonności dochodu narodowego, tempa wzrostu spożycia z dochodów osobistych w relacji do tempa wzrostu płac realnych, tempa wzrostu produkcji czystej przemysłu i rolnictwa itd.), na problematykę równowagi ogólnej oraz rynkowej, jak również zagadnienia finansowania rozwoju gospodarczego (bilans pieniężnych dochodów i wydatków ludności do analizy równowagi rynkowej, bilans siły roboczej do analizy oraz kształtowania polityki zatrudnienia itd.). Zob. też: rachunkowość społeczna.