Pieniądza obieg

Pieniądza obieg, ruch pieniądza związany z wymianą towarów, usług i z innymi rodzajami płatności o różnorodnym charakterze ekonomicznym, inaczej mówiąc, ruch pieniądza związany z realizacją funkcji środka cyrkulacji, środka płatniczego i środka akumulacji (tworzenia rezerw i oszczędności; -+ pieniądz). W systemie waluty złotej, który był najbardziej rozpowszechniony w krajach kapitalistycznych do 1914, na o.p. składała się cyrkulacja do tych monet, cyrkulacja banknotów wymienialnych na złoto i cyrkulacja różnego rodzaju surogatów pieniądza (pieniądza surogat), jak weksle, czeki, przekazy i innego rodzaju dokumenty przyjmowane wzajemnie przez uczestników gospodarki pieniężnej jako środki zapłaty. Rozpowszechnioną formą regulowania płatności w gospodarce kapitalistycznej stało się przenoszenie depozytów z jednego rachunku bankowego na drugi za pomocą czeków rozliczeniowych i poleceń przelewu, w systemie „waluty pozłacanej” (sold exchangę standard), który był rozpowszechniony w krajach kapitalistycznych w okresie międzywojennym, aż do wybuchu wielkiego kryzysu ekonomicznego w latach 30-tych, w cyrkulacji znajdowały się banknoty wymienialne albo na sztaby złote, albo na waluty obce wymienialne na złoto (system dewizowo-złoty), w jednym i drugim przypadku z pewnymi utrudnieniami, jak np. ustalenie bardzo wysokiego minimum kwoty banknotów przedstawianych do wymiany (w Polsce międzywojennej minimum to wynosiło 20 tys. zł). W systemie tym złote monety nie obiegają i zyskują z reguły kurs wyższy od parytetu złota, gdyż są wykupywane w celu tezauryzacji. Oprócz banknotów mogą w tym systemie obiegać bilety skarbowe i monety zdawkowe (bilon) emitowane przez państwo. Te znaki pieniężne mają z reguły ograniczoną moc zwalniania z zobowiązań (tzn. przy przyjmowaniu zapłaty można odmówić ich przyjęcia powyżej pewnej kwoty). Surogaty pieniądza i rozliczenia za pomocą rachunków bankowych w tym systemie pieniężnym wykorzystywane są tak samo, jak w systemie waluty złotej. Współcześnie w krajach kapitalistycznych mamy do czynienia z systemem „waluty manipulowanej”. W cyrkulacji znajdują się bilety bankowe niewymienialne na kruszec. Surogaty pieniądza i rozrachunki bankowe wykorzystywane są na tych samych zasadach, co w warunkach waluty złotej i waluty pozłacanej. Większość burżuazyjnych ekonomistów pojęciem pieniądza obejmuje nie tylko pieniądz właściwy, ale i wszystkie jego surogaty, z pieniądzem bankowym (depozytowym, żyrowym) włącznie, i tym samym wlicza do obiegu pieniężnego rozliczenia dokonywane za pomocą tych surogatów. K. Marks odmawiał tym surogatom charakteru pieniądza. Istotna różnica między pieniądzem a jego surogatami ujawnia się wyraźnie w momentach kryzysów pieniężnych, kiedy dochodzi do odmowy przyjmowania w charakterze zapłaty weksli czy czeków, a depozyty w prywatnych bankach tracą wartość na skutek wstrzymania wypłat lub bankructw. W burżuazyjnej nauce przypisuje się o.p. zasadniczy wpływ na kształtowanie się cen (pieniądza teoria ilościowa, a także pieniądza teoria dochodowa). K. Marks wykazał, że nie ilość pieniądza w obiegu wpływa na ceny, ale poziom cen (oprócz szybkości obiegu pieniądza i innych czynników) decyduje o ilości pieniądza potrzebnej do obiegu. Przy o.p. papierowego, niewymienialnego na kruszec, wtłoczenie do cyrkulacji nadmiernej jego ilości powoduje deprecjację siły nabywczej tego pieniądza poniżej wartości nominalnej. W gospodarce socjalistycznej występuje obieg papierowych znaków pieniężnych, emitowanych przez centralne banki państwowe. W niektórych krajach socjalistycznych oprócz biletów bankowych kursują także bilety skarbowe, co jednak w obecnej chwili wyraża się tylko w różnych formach zewnętrznych obu rodzajów biletów, gdyż jedne i drugie są emitowane przez banki, a skarb państwa w żadnym z tych krajów nie zajmuje się działalnością emisyjną. W gospodarce socjalistycznej wiele płatności reguluje się przez przenoszenie depozytów bankowych z rachunku na rachunek, poza obiegiem papierowych znaków wartości. Nazywa się to najczęściej obiegiem bezgotówkowym. Wśród ekonomistów krajów socjalistycznych toczy się dyskusja, czy depozyty w bankach państwowych stanowią inną, ale równoważną biletom bankowym, formę pieniężną, czy też są one tylko potwierdzeniem zobowiązania banku i praw klientów do żądania pieniądza. W związku z tym reprezentowane są dwa poglądy: zgodnie z jednym do o.p. w gospodarce socjalistycznej należy zaliczać tylko cyrkulację biletów bankowych, natomiast wg drugiego poglądu o.p. obejmuje nie tylko cyrkulację pieniądza gotówkowego (biletów bankowych), lecz także ruch pieniądza bankowego. Trzeba zaznaczyć, że różnica między tymi poglądami występuje przede wszystkim w aspekcie teoretycznym. W praktyce natomiast również zwolennicy pojęcia o.p. zawężonego do ruchu biletów bankowych mówią o obiegu bezgotówkowym, przyznają tej formie rozliczeń ogromne znaczenie, podkreślają konieczność badania prawidłowości zachodzących w obiegu bezgotówkowym oraz dostosowywania polityki kredytowej banku państwowego do wymagań wynikających z tych obiektywnie istniejących prawidłowości. Zakres rozliczeń realizowanych za pomocą biletów bankowych i za pomocą pieniądza bankowego (inaczej mówiąc, zakres rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych) jest w gospodarce socjalistycznej dość ściśle rozgraniczony. W zasadzie obieg gotówkowy ogranicza się do wszelkiego rodzaju rozliczeń z ludnością. Emitowane przez bank emisyjny bilety bankowe trafiają do rąk ludności w postaci płac, wynagrodzeń, różnego rodzaju świadczeń socjalnych, stypendiów, zasiłków, wypłat przy skupie produktów rolnych i surowców odpadowych, wypłat odszkodowań ubezpieczeniowych, pożyczek czy wreszcie podejmowanych wkładów oszczędnościowych. Uzyskane z tych źródeł dochody gotówkowe wydaje ludność przede wszystkim na zakup towarów w placówkach uspołecznionego handlu, na usługi materialne i niematerialne, na podatki i inne płatności na rzecz instytucji finansowych, na wkłady oszczędnościowe itd. Instytucje i przedsiębiorstwa dokonujące obrotów z ludnością mają obowiązek odprowadzania zainkasowanej gotówki, która w ten sposób powraca do kas banku emisyjnego. Poza rozliczeniami z ludnością, także niektóre drobne rozliczenia między przedsiębiorstwami a instytucjami uspołecznionymi realizowane są w gotówce. Chodzi tu główne o drobne zakupy towarów w handlu detalicznym. Ścisłe rozgraniczenie dwóch sfer o.p. w gospodarce socjalistycznej ma na celu przede wszystkim zabezpieczenie realnego charakteru pieniężnych dochodów ludności. Ludność musi mieć możność przeznaczenia podstawowej części uzyskiwanych dochodów pieniężnych na zakup towarów odpowiadających jej potrzebom i upodobaniom. Zapewnienie tej możliwości osiąga się przez utrzymanie odpowiedniej relacji między wypłatami gotówki z kas banku a podażą właściwej ilości i asortymentu towarów. Przy ograniczeniu obiegu gotówkowego w zasadzie do rozliczeń z ludnością, planowe regulowanie tego obiegu i utrzymanie odpowiedniej równowagi między wypłatami gotówkowymi a podażą towarów konsumpcyjnych zabezpiecza jednocześnie stałość siły nabywczej biletów bankowych i realnego poziomu dochodów ludności. Osiągnięcie tego celu byłoby niewątpliwie trudniejsze, gdyby obieg gotówkowy obejmował także obrót środkami produkcji, rozliczenia między instytucjami systemu finansowego itd. W gospodarce socjalistycznej nie są stosowane metody zabezpieczenia siły nabywczej pieniądza, praktykowane przez kraje kapitalistyczne (pokrycie całości lub części emisji biletów bankowych zapasami złota lub złota i dewiz, kontyngentowanie emisji itd.). Jedynym — lecz równocześnie najbardziej realnym — zabezpieczeniem siły nabywczej biletów bankowych jest odpowiednia podaż towarów i usług, która pozwala realizować dochody pieniężne wg planowo ustalonych cen. Narzędziem planowego regulowania obiegu biletów bankowych i zabezpieczania ich siły nabywczej jest plan kasowy. Rozgraniczenie sfery obiegu gotówkowego i bezgotówkowego nie oznacza całkowitej izolacji obu form obiegu. Przeciwnie, są one bardzo ściśle ze sobą związane. Wypłaty gotówkowe na rzecz ludności są realizowane przez przedsiębiorstwa i instytucje, które mogą podjąć odpowiednią ilość biletów bankowych z kas banku tylko wówczas, gdy dysponują wystarczającymi dochodami pieniężnymi, depozytem na rachunku bankowym. Podobnie wpłaty gotówki zainkasowanej od ludności z takiego czy innego tytułu przybierają formę depozytów pieniądza bankowego na rachunkach przedsiębiorstw i instytucji. Oznacza to, że prawidłowy obieg biletów bankowych jest możliwy tylko wtedy, kiedy całość rozliczeń — także bezgotówkowych — przebiega w całej gospodarce we właściwy sposób. W związku z tym konieczne jest planowe regulowanie również obiegu bezgotówkowego. Narzędziem tego regulowania jest plan kredytowy.

Możesz również polubić…